چرا تجارت ایران با شرکایش کاهشی است؟
واردکنندگان با توجه به ضوابط مشخص و مجوزهای داده شده و بعد از طی مراحل مشخص اقدام به واردات می‌کنند، از این رو، هیچ ارگان و سازمانی بدون داشتن مجوز اقدام به واردات نمی‌کند، اما بعد از اینکه کالا به مرزها و گمرکات می‌رسد بخشنامه جدیدی صادر می‌شود که بخشنامه قبلی را نقض می‌کند؛ از این‌رو حجم قابل توجهی از کالاها در مرزهای کشور باقی می‌ماند، خواب کالاها در مرزها ادامه دارد و درنهایت به سازمان امور تملیکی سپرده می‌شوند.
البته آمار دقیقی از میزان کالاهای خوابیده در گمرک وجود ندارد ومسوولان گمرک هم در این زمینه آمار در اختیار رسانه‌ها قرار نمی‌دهد. برهمین اساس نمی‌توان آماری دقیقی از کالاهایی که به ویژه در یکسال اخیر در مرزها یا گمرک مانده‌اند، ارایه داد. از سوی دیگر برخی آمارها از روند کاهشی تجارت با شرکای تجاری ایران خبر می‌دهند. به‌طوریکه نایب‌رییس اتاق بازرگانی اردبیل عنوان کرده: اگرچه روابط تجاری ما با آذربایجان ادامه دارد و در شرایط عادی است؛ اما نسبت به سال گذشته حجم تجارت ما با این کشور حدود ۷ درصد کاهش پیدا کرده است. یا در مورد دیگری، دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق هم از کاهش صادرات ایران به عراق در ماه‌های اخیر به لحاظ ارزشی خبر داده است.
تجارت به روایت آمار
بر اساس آن، حجم مبادلات تجاری ایران در ۷ماه سال جاری ۸۱میلیون و ۳۰هزارتن و به ارزش ۶۰میلیارد و ۱۳۳میلیون دلار بوده است. در این مدت ۶۱میلیون و ۲۸۳هزارتن کالا به ارزش ۲۸میلیارد و ۴۰۶میلیون دلار صادرشده است که به لحاظ ارزش ۶/ ۵درصد افزایش و از حیث وزن ۲/ ۱۸درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته را نشان می‌دهد. آمار گمرک نشان می‌دهد، تا پایان مهرماه سال ۱۴۰۰ واردات ایران ارزشی معادل ۲۷میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار داشته و صادراتی به ارزش ۲۷میلیارد و ۱۰۰میلیون دلار ثبت‌شده بود. این اعداد نشان می‌دهد، تراز تجاری ۶۰۰میلیون دلار منفی بوده است که حکایت از شکاف کمتری نسبت به هفت‌ماهه سال جاری دارد. در هفت‌ماهه منتهی به مهرماه امسال، ۱۹میلیون و ۷۴۷هزارتن کالا به ارزش ۳۱میلیارد و ۷۲۷میلیون دلار وارد کشور شده که از نظر وزنی و ارزشی به ترتیب ۷/ ۱۵درصد کاهش و ۴/ ۱۴درصد افزایش داشته است. تحلیل این آمار نشان می‌دهد، شکاف بین صادرات و واردات رو به رشد بوده و رقمی بیش از ۳میلیارد دلار است. این تراز منفی از ابتدای امسال در آمار تجمیعی ماهانه بی‌سابقه بوده؛ تراز تجاری از ابتدای سال تا ۳ ماه منتهی به خرداد مثبت بود. اما در چهارماه به صفر رسید و در ماه‌های پنجم و ششم، واردات از صادرات سبقت گرفته و در نهایت ناترازی تجاری در مهرماه رشد یافته است. همچنین در آمار جدید، ارزش صادرات و واردات با افزایش و وزن آنها با کاهش روبه رو بوده، که نشان از اثرگذاری تورم جهانی بر تجارت ایران دارد.
خواب کالاها در مرزها
کاهش تجارت با آذربایجان
حال برخی از فعالان حوزه تجارت از روند کاهشی تجارت و مشکلاتی که برای صدور کالاهای ایرانی رخ داده، سخن گفته‌اند. نایب‌رییس اتاق بازرگانی اردبیل در پاسخ به این پرسش که گفته می‌شود حجم قابل توجهی از کالاهای وارداتی در مرزهای شمال غربی کشور خوابیده است آیا این موضوع را تایید می‌کنید؟ گفت: صادرات و واردات در ایران تابع قوانین و اصول مشخصی نیست و فعالان اقتصادی همواره از بخشنامه‌های خلق‌الساعه و شبانه رنج می‌برند. بهروز پورسلیمان عنوان کرده: در آخرین دوره ریاست‌جمهوری دولت روحانی ۱۵۱ بخشنامه ضد صادرات تصویب شد به سخن دیگر به ازای هر ۴ روز یک بخشنامه در این زمینه صادر شده است و این موضوع به عدم مدیریت توانمند و عقلانی در حوزه صادرات و واردات باز می‌گردد و لازمه آن این است که مسائل مدیریت و از صدور بخشنامه‌هایی که یکدیگر را نقض می‌کند جلوگیری شود. این فعال اقتصادی با بیان اینکه باید سیاست‌های کلان واردات و صادرات مشخص شود، به «ایلنا» گفته است: صادرکنندگان با مشکل تعهدات ارزی مواجه هستند و در شرایط تحریم امکان بازگشت ارز حاصل از صادرات برای آنها دشوار است و این اجبارها تبعات ناخوشایندی در افزایش حجم کالای قاچاق برجای می‌گذارد. بنابه اظهارات نایب‌رییس اتاق بازرگانی اردبیل، واردکنندگان با توجه به ضوابط مشخص و مجوزهای داده شده و بعد از طی مراحل مشخص اقدام به واردات می‌کنند، هیچ ارگان و سازمانی بدون داشتن مجوز اقدام به واردات نمی‌کند اما بعد از اینکه کالا به مرزها و گمرکات می‌رسد بخشنامه جدیدی صادر می‌شود که بخشنامه قبلی را نقض می‌کند؛ از این‌رو حجم قابل توجهی از کالاها در مرزهای کشور باقی می‌ماند، خواب کالاها در مرزها ادامه دارد و درنهایت به سازمان امور تملیکی سپرده می‌شوند.
پورسلیمان در پاسخ به این پرسش که آیا آماری از میزان کالاهای خوابیده در گمرک دارید؟ خاطرنشان کرد: این آمار را روسای گمرک نیز بیان نمی‌کنند و ارایه این آمار برای من مسوولیت‌آور است؛ به صورت مقطعی روسای دادگستری وارد عمل می‌شوند و بخشی از این کالاهای خوابیده را ترخیص می‌کنند در ابتدای دوره ریاست‌جمهوری رییسی اجازه ورود حجمی از کالاهای خوابیده داده شد. وی با اشاره به کاهش حجم تجارت ایران با جمهوری آذربایجان، گفت: رابطه سیاسی ایران با دولت آذربایجان رو به سردی رفته است؛ اما در گذشته طرفدار دولت آذربایجان بودیم و موافق این موضوع که اراضی قره‌باغ به این دولت بازگردد و حتی از آنها نیز حمایت می‌کردیم اما یکسری شیطنت‌های سیاسی کشورهای ثالث باعث شد روابط سیاسی ما با این کشور در سطح پایینی قرار بگیرد.
این فعال اقتصادی با بیان اینکه خللی در روند تجارت ایران با آذربایجان ایجاد نشده است، گفت: روابط تجاری ما با آذربایجان ادامه دارد و در شرایط عادی است اما نسبت به سال گذشته حجم تجارت ما با این کشور حدود ۷ درصد کاهش پیدا کرده است. پورسلیمان با اشاره تاثیر نوسان‌های نرخ ارز بر روند تجارت، تصریح کرد: افزایش نرخ ارز در کوتاه‌مدت به نفع صادرات و در درازمدت به ضرر آن است؛ به عنوان مثال هرکالای ایرانی را تقسیم بر ارزش دلار روز کنیم هر چقدر ارزش دلار بالا برود در نهایت باعث رونق صادرات می‌شود اما افزایش بی‌رویه نرخ ارز اثرات مخرب دارد چراکه افزایش بیش از اندازه قیمت دلار باعث بالا رفتن قیمت مواد اولیه و در نرخ نتیجه بالا رفتن قیمت تمام شده کالای نهایی می‌شود که این موضوع به نفع صادرات نیست و ممکن است بخشی از بازار را از دست بدهیم؛ ثبیت نرخ ارز در نهایت به نفع تولید و صادرات است.
صادرات به عراق کاهش یافت
دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق هم درباره تجارت با این کشور می‌گوید: اگرچه صادرات ایران به عراق در ماه‌های اخیر به لحاظ ارزشی با کاهش مواجه شده بود، اما پیش‌بینی می‌شود که این افت در ماه‌های آتی جبران شود. به گزارش صدا و سیما، دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق گفت: در ۷ ماهه سال جاری در زمینه صادرات کالا به عراق به لحاظ وزنی به میزان قابل توجهی با افت مواجه بودیم. وی با اشاره به دو عامل اصلی در افت صادرات ایران به عراق گفت: امسال پروفرمای صادرات گاز در شهریور و مهر به گمرک اظهار نشد بنابراین با توجه به اینکه میزان صادرات این کالا به صادرات غیرنفتی اضافه می‌شد و امسال این رقم در میزان صادرات لحاظ نشد در نتیجه با افت صادرات به لحاظ ارزش به عراق مواجه شدیم، لذا پیش‌بینی می‌شود که با اضافه شدن میزان صادرات این بخش به صادرات در ماه‌های آینده وضعیت صادرات جبران شود. به گفته او، یکی دیگر از عوامل افت صادرات به عراق موانع تعرفه‌ای و سیاست‌گذاری‌ها مربوط به کردستان عراق است. جهانبخش سنجابی اظهار داشت: در تجارت با عراق نسبت به پیش‌بینی عقب‌تر هستیم، اما خوشبین هم هستیم که بخشی از عقب‌ماندگی در نیمه دوم سال جبران شود. سنجابی شیرازی در رابطه با عوامل تأثیرگذار داخلی بر افت صادرات ایران به عراق اظهار داشت: محدودیت‌هایی برای صادرات محصولات معدنی و فولادی در کشور ایجاد شده بود که خوشبختانه به علت ورود دیوان عدالت اداری، بخشنامه‌های محدودکننده ملغی شد بنابراین یکی از دلایلی که پیش‌بینی می‌شود افت تجارت به عراق در نیمه دوم سال جبران شود لغو این قبیل محدودیت‌ها است.
دبیرکل اتاق ایران و عراق بیان با اشاره به برخی دیگر از محدودیت‌های صادراتی گفت: به دلیل سیاست تنظیم بازار و امنیت غذایی صادرات برخی از اقلام غذایی و حبوبات مانند لوبیا سفید و نخود ممنوع است در حالی که بازار هدف از کشش برخوردار است.
وی اظهار داشت: مواد شیمیایی، فولادی، کودهای عالی و معدنی از اقلامی بود که صادرات این اقلام به عراق شامل محدودیت و ممنوعیت شده بود، اما در حدود سه هفته پیش بخشی از ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها برداشته شد. سنجابی شیرازی گفت: براساس اعلام سازمان دامپزشکی جهانی در صورت مشاهده آنفلوانزا مرغی تا یک سال واردات مرغ و تخم مرغ به کشورهای عضو اتحادیه سازمان دامپزشکی بین‌المللی از منبع که آنفلوانزا در آن مشاهده شده، ممنوع می‌شود، ممنوعیتی که در صادرات مرغ و تخم‌مرغ ما به عراق ایجاد شده بود تا یک ماه دیگر رفع می‌شود و بعد از آن امکان صادرات مرغ و تخم مرغ ما به عراق فراهم می‌شود. دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق با بیان اینکه سال گذشته ارزش صادرات ما به عراق ۸ میلیارد و ۸۶۰ میلیون دلار بود، بیان داشت: پیش‌بینی می‌شود صادرات ما تا پایان سال به عراق به ۹ تا ۱۰ میلیارد دلار افزایش یابد.
منبع : ایران اکونومیست