پرتگاهی به نام نقدینگی سیال
نظام پولی کشور به تعبیر کارشناسان اقتصادی در لبه پرتگاهی است که اگر نرخ سود بانکی را افزایش ندهد، حرکت نقدینگی سیال، بازارها را متلاطم می کند و اگر به رشد نرخ سود تن دهد، بحران شبکه بانکی را فرا می گیرد.
طبق آخرین آمارهای بانک مرکزی، نقدینگی در سال 1396 با رشدی معادل 22.1 درصد به 1530 هزار میلیارد تومان رسیده است؛ هرچند در مقایسه با رشد دوره مشابه سال 1395 برابر 1.1 درصد کاهش دارد اما رقم آن به قدری بالاست که تهدیدی بالقوه برای همه بازارهای موازی پول است.
در ماه های گذشته، حرکت نقدینگی سیال از شبکه بانکی به سمت بازار مسکن، ارز، طلا و خصوص سکه را شاهد بودیم؛ این بازارها نه تنها متلاطم شد بلکه دلالان پس از آنکه نظم را در این حوزه ها به هم ریختند و قیمت ها را بالا بردند، از آن خارج شدند تا عامه مردم بخاطر سود آنها زیان کنند.
به همین دلیل در هفته های اخیر زمزمه های افزایش نرخ سود بانکی به عنوان بازاری برای جذب بخشی از این نقدینگی بر زبان ها افتاده است؛ موافقان این کار، طرح ویژه بانک مرکزی در اواخر بهمن پارسال و افتتاح حساب های ویژه 20 درصدی برای ساماندهی بازار ارز را یادآور می شوند که توانست در مدت 2 هفته حدود ۲۴۰ هزار میلیارد تومان از نقدینگی را جذب کند.
اما مخالفان بر این اعتقادند در شرایطی که ترازنامه بانک ها در وضعیت مطلوب قرار ندارد، افزایش نرخ سود بانکی تنها به تشدید بحران در صورت های مالی بانک ها و سنگین شدن کفه بدهی های آنها می انجامد.
«کامران ندری» مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی در این باره به خبرنگار ایرنا می گوید: هرچند در زمان بروز شوک های تورمی، افزایش نرخ سود بانکی سیاستی مرسوم و متعارف در همه جای دنیا به شمار می رود اما باید گفت که اجرای موفقیت آمیز این کار نیاز به یک نظام بانکی متعادل دارد.
وی با بیان اینکه وضعیت نظام بانکی ایران در شرایطی متفاوت از سایر کشورها قرار دارد و تراز نبودن در حساب ها و صورت های مالی بانک ها مشهود است، گفت: افزایش نرخ سود سپرده بانکی زمانی می تواند موثر باشد که بانک ها و موسسه های مالی در سلامت کامل فعالیت داشته باشند.
ندری تاکید کرد: ضعف نظارت بانک مرکزی و فساد در شبکه پولی و بانکی و حتی سوء استفاده و فعالیت غیرحرفه ای بانک ها در سال های گذشته سبب شده تا بانک ها با یک ناترازی مواجه باشند و حجم بدهی های انباشته شده بانک ها فراتر از دارایی های آنهاست.
این کارشناس ارشد پولی و بانکی بر این باور است که نه تنها دارایی های بانک ها از نظر حجم واندازه همگن با بدهی های آنها نیست، بلکه از نظر سررسید شدن بدهی ها و قدرت نقدشوندگی دارایی ها نیز با یک مشکل در شبکه بانکی روبرو هستیم که بر شدت مشکلات بانکی افزوده است.
ندری یادآور شد: در نظام کنونی، هر سپرده گذاری می تواند در هر زمان پول خود را از بانک مطالبه کند و بانک متعهد به اجرای تعهداتش است؛ این مشکل زمانی نمود بیشتری می یابد که بدانیم بانک ها بخشی از دارایی های خود را به صورت غیرنقد نگهداری می کنند؛ مانند زمین و مسکن که به صورت فوری نقد نمی شود.
وی بخشی از این مشکل را ناشی از فساد گسترده، سوء مدیریت و مدیریت غیرحرفه ای در بانک ها دانست و گفت: این ناترازی چند سالی است که نظام بانکی کشور را گرفتار کرده است و از این رو در چنین شرایطی افزایش نرخ سود سپرده نه تنها نمی تواند اثر مثبتی را برای جذب شوک های تورمی داشته باشد بلکه وضعیت بانک ها را وخیم تر می کند.
** بانک های ضعیف مدافع افزایش نرخ سود هستند
با وجود اینکه شورای پول و اعتبار نرخ سود 15 درصدی را برای حساب های یکساله تعیین کرده، برخی بانک ها به شیوه های مختلف این نرخ را رعایت نمی کنند؛ کافیست سری به شعب این بانک ها بزنید تا ببینید بسته به میزان دارایی مشتری، حتی نرخ های بالای 22 درصد هم پیشنهاد می شود.
مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی در این باره می گوید: جذب سپرده بیشتر در ترازنامه بانک ها یعنی بدهی بیشتر بانک ها به سپرده گذاران؛ بانک های ضعیف که توان ایفای تعهدات خود را ندارند، سعی می کنند نقدینگی مردم را به با هر ترفندی حتی با نرخ های بالا جذب کنند تا از عهده تعهداتشان برآیند.
به گفته این کارشناس ارشد بانکداری، بانک های ضعیف با هم بر سر جذب سپرده رقابت می کنند و بازی «پانزی» به راه می اندازند یعنی سپرده جذب می کنند تا از عهده ایفای تعهد پرداخت سود بالا به سپرده گذاران قبلی برآیند.
ندری تاکید کرد: نرخ سود بالا شاید در کوتاه مدت مشکل این بانک ها را با جذب سپرده حل کند اما در بلندمدت مشکل نظام بانکی پیچیده تر می شود؛ از این رو لازم است بانک مرکزی جلوی این رقابت های ناسالم را بگیرد.
** بازار پول در لبه پرتگاه نقدینگی
مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی با این توصیف که بازار پول در لبه پرتگاهی قرار دارد که اگر نرخ سود بانکی بالا نرود نقدینگی از بانک ها به سمت بازارهای دیگر حرکت می کند، گفت: نقدینگی بسیار سیال است و به راحتی از بانک ها به سمت بازار ارز، خودرو، مسکن، طلا و سکه حرکت می کند و با توجه به حجم بالای آن (1530 هزار میلیارد تومان) می تواند برای هر بازاری مشکل آفرین باشد.
به عقیده ندری، اگر بخواهیم نرخ سود را بالا ببریم که سرازیر شدن آن به سمت بازارهای موازی بانک ها را بگیریم، وضعیت بانک ها بدتر از شرایط کنونی خواهد شد و بدهی بانک ها تشدید می شود.
این کارشناس ارشد بانکداری تاکید کرد: از چند سال پیش کارشناسان به دولت و بانک مرکزی گوشزد می کردند که تدبیری برای از بین بردن ناترازی ترازنامه بانک ها به کار گیرد اما چندان جدی گرفته نشد؛ درست است که زمان اصلاح نظام بانکی گذشته اما هنوز تعیین تکلیف بانک هایی که با مشکل جدی روبرو هستند را در اولویت قرار داد.
وی با بیان اینکه بانک هایی که فعالیت ناسالم دارند و با مشکل جدی رو برو هستند باید هرچه سریعتر ساماندهی شوند، گفت: وقتی مشکل نظام بانکی حل شد، می توان از نرخ سود به عنوان ابزار سیاست پولی برای هدایت نقدینگی استفاده کرد.
** نمی توان نقدینگی را در بانک ها حبس کرد
مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی توضیح داد: نمی توان به اتکای نرخ سود بالا، نقدینگی را در نظام بانکی حبس کرد زیرا وقتی بازارهای موازی سوددهی بالاتری داشته باشند، سپرده گذار حاضر است چند درصد خسارت یا جریمه به بانک بپردازد و در مقابل سرمایه خود را به سمت مسکن، طلا و سکه و ارز ببرد.
ندری درباره اینکه چرا حداکثر مدت سپرده های بانکی یکساله است، گفت: در شرایط فعلی هیچ سپرده گذاری نمی خواهد سرمایه خود را بیشتر از یکسال در بانک حبس کند؛ خود شبکه بانکی نیز به این نتیجه رسیده است و به همین دلیل به استقبالی از افزایش مدت سپرده ها نمی شود.
منبع: وب سایت خبری ایرنا