مسیر تجاری تهران، کرمانشاه، بغداد

ترقی چشمگیر در تجارت خارجی ایران در اوایل قرن نوزدهم رخ داد. با توجه به گسترش تجارت، گمرکات مرزی، به یکی از منابع اصلی درآمد کشور بدل شد و همه مسیرهای تجاری منتهی به نقاط مرزی، رونق یافتند. یکی از مهم‌ترین این راه‌ها، مسیر تهران کرمانشاه – بغداد بود که توانست کرمانشاه را در این دوران به یکی از کانون‌های اصلی تجاری کشور تبدیل کند؛ به‌طوری‌که این تحول و توسعه سبب شد تا حاکمیت ایران گمرک غرب را از همدان به کرمانشاه منتقل کند.

کرمانشاه از یکسو به مرکز اصلی مبادلات بازرگانی با دولت‌های اروپایی و عثمانی و از سوی دیگر به کانون تمرکز اقتصادی در داخل کشور بدل شد. از همان زمان که ارتباط با اروپا، بازارهای بغداد را توسعه داد، مسیر کرمانشاه، یکی از بهترین راه‌های عرضه و صدور کالا به ایران بود. گسترش روابط خارجی و تبدیل شدن مسیر کرمانشاهان به یکی از شاهراه‌های کشور سبب شد تا این جاده درآمدهای برای این ایالت داشته باشد. از جمله این موارد می‌توان به حمل‌ونقل و عوارض راهداری اشاره کرد. کرمانشاه از جمله شهرهایی بود که عوارض راهداری به آن تعلق می‌گرفت در میان عوارض داخلی، بیش از همه عوارض راهداری بود که از کاروان‌ها گرفته می‌شد. این عوارض فقط بر شهرهای کرمانشاه، کاشان، تویسرکان، قزوین، زنجان، کردستان، خوی، اصفهان، کرمان و تبریز تعلق می‌گرفت.

علاوه بر عوارض راهداری عوارض گمرکی نیز اخذ می‌شد؛ به‌صورتی‌که در اسناد تاریخی آمده است، ماموران راهداری عوارض گمرکی شهرهای بوشهر، بندرعباس، مشهد، استرآباد، بروجرد، شیراز (۵/ ۲درصد) و شهرهای یزد، رشت (۵ تا ۱۰درصد) و همچنین از شهرهای شوشتر، کرمانشاه (فقط صادرات) اصفهان، کرمان و تبریز دریافت می‌کردند. افزون بر اینها در کرمانشاه عوارضی به نام «عوارض هوایی» نیز وجود داشت که از صادرات و واردات گرفته می‌شد. به‌طوری‌که رابینو در گزارشی در این‌باره می‎‌نویسد: «در ۱۹۰۵م هنوز فرماندار شهر (کرمانشاه) این عوارض را به میزان هر ۱۲بار یک قران دریافت می‌کرد. ثروت عمده این منطقه، از راه گمرک و عبور کاروان‌ها به دست می‌آمد.همه کالاهایی که از بغداد به ایران حمل می‌شد یا بر عکس از کرمانشاهان عبور می‌کردند.

تجار برای ترخیص کالاهایشان برای صادرات و واردات مجبور بودند حق گمرکی بپردازند. افزون بر این زواری که از مناطق شرقی به شهر مقدس کربلا می‌رفتند، از دروازه‌های زاگرس می‌گذشتند و با عبور از آن و پرداخت عواید و عوارض راه، منطقه را ثروتمند می‌ساختند. بغداد در این عصر دارالتجاره ایران و هندوستان محسوب می‌شد و بازرگانان و متمولان ایرانی که قصد زیارت عتبات عالیات را داشتند در بین راه و همچنین در این مراکز به دادوستد می‌پرداختند.  آنان هنگام مسافرت به بغداد کالاهای فراوانی را با خود برای دادوستد حمل می‌کردند و از این طریق سود سرشاری عاید دولت عثمانی می‌شد. ژوانس فوریه در این‌باره می‌نویسد: «کرمانشاه محل فرود همه کالاهایی است که از بغداد می‌رسد و همه زائرانی که به کربلا می‌روند، شمار این زائران هرسال به یک صد هزار نفر می‌رسد. تجارت بین ایران و بغداد رونق دارد.»