تغییر مسیر تجارت خارجی
بیش از یک دهه است که مبادلات تجارت خارجی ایران تحت‌تأثیر برجام و تحریم‌های آمریکاست و سطح روابط کشورهای مورد همکاری با ما در دوره‌ای روند کاهشی و در دوره‌ای روند افزایشی داشته است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، کشورمان در طول این مدت سیاست‌های مختلفی را در ارتباط با مبادلات تجاری کشورها در شرق و غرب پیش گرفته و در هر دوره قبل از برجام، مذاکرات و بعد از آن، سطحی از روابط تجاری را با آنها داشته است.
کاهش تجارت با اروپا به یک‌پنجم
تقریبا یک دهه پیش (قبل از برجام) حدود نیمی از واردات کشور از قاره اروپا و نیم دیگر از قاره آسیا صورت می‌گرفت. به‌تدریج با توسعه اقتصادی و بین‌المللی برخی از کشورهای منطقه و همچنین تحریم‌های بین‌المللی اتخاذ رویکرد نگاه به شرق، تجارت با قاره اروپا کاهش یافت و آسیا به مرور تبدیل به مبدا اصلی واردات و صادرات کشور شد. اما بعد از عملیاتی شدن برجام جهت‌گیری‌های بازارهای صادراتی کشور تغییر کرد. صادرات در سال 2015 همزمان با اجرای برجام از میزان واردات فزونی یافت و تراز تجاری کشور بعد از مدت‌ها مثبت شد و برای نخستین بار پس از 37سال در سال 95 (طبق آمار چهارماه اول) تراز تجاری کشور حدود 3میلیارد دلار مثبت شد. اما با خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت 97، تجارت دوجانبه اتحادیه اروپا با ایران به‌شدت آسیب دید. براساس آمارهای رسمی کمیسیون اروپا، ۲۸ عضو این سازمان سال 2018در مجموع 8.9میلیارد یورو صادرات به ایران داشته‌اند که نسبت به سال ۲۰۱۷ کاهشی 17.6درصدی نشان می‌دهد. علت افت چشمگیر صادرات ایران به اروپا مربوط به تحریم‌های نفتی آمریکا می‌شود. واردات اتحادیه اروپا از ایران نیز به ۹.۷۲ میلیارد یورو رسید که نسبت به سال ۲۰۱۷ کاهشی 4درصدی داشت. اما از اردیبهشت 97 پس از خروج آمریکا از برجام ماجرای حجم مبادلات تجاری روند متفاوت‌تری به‌خود گرفته و تجارت فرامرزی کشور به میزان قابل توجهی سقوط کرده است. بانک‌های کشورهای اروپایی که یک طرف معاهده برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام بودند نیز نتوانستند خود را از زیر جریمه‌های میلیارد دلاری برهانند و میزان تجارت خارجی ایران با این کشورها به یک‌پنجم رسیده است.
آلمان و ایتالیا، مهم‌ترین شرکای غربی
شریک تجاری ایران در صادرات طی سال‌های 2011تا 2018 به‌ترتیب چین، عراق، امارات، افغانستان، کره‌جنوبی، ترکیه، هند و پاکستان و در واردات به‌ترتیب چین، امارات، هند، ترکیه و آلمان بود. گرچه بعد از خروج آمریکا از برجام برخی از کشورها از سبد مبادلات تجاری ما حذف شدند، ازجمله ژاپن، کره‌جنوبی، اتحادیه اروپا و برخی از کشورهای آسیایی، اما در مقابل سطح تجارت ما با کشورهای همسایه افزایش چشمگیری پیدا کرد، به‌ویژه عراق که بیشترین آمار مبادلات تجاری را داشتیم. دلیل این افزایش مبادلات نرخ دلار در برابر ریال بود. بنابراین ما بعد از برجام اختلاف محسوسی در ارقام صادراتی با کشورهای همسایه نمی‌بینیم. اما با نگاهی به جدول آمارها می‌توان متوجه شد که ایران قبل از برجام و خروج آمریکا خیلی شرکای تجاری مهمی در غرب نداشته است. مهم‌ترین شرکای تجاری ایران آلمان و ایتالیا بودند که حجم مبادلات‌شان با شرکای شرقی ما نظیر چین و کره قبل و بعد از امضای برجام به هیچ عنوان قابل قیاس نبوده است. در این میان رتبه صادرات به آلمان در سال 2011 به نسبت ایتالیا بالاتر بوده و تا سال 2013 شریک اول اروپایی ما بوده است. اما صادرات به ایتالیا در سال‌های 2014و 2015همزمان با مذاکرات برجام افزایش چشمگیری پیدا کرد و روند آن را تغییر داد. طبق پیش‌بینی‌ها، آمار مبادلات با کشورهای غربی تا پایان سال 2019 به کمتر از نصف کاهش پیدا خواهد کرد.
کاهش 30درصدی مبادلات با چین
ما ارتباط‌مان را با کشورهای آسیای شرق مانند ژاپن و کره‌جنوبی تقریبا بعد از برجام از دست دادیم. تجارت ما با چین که از آن به‌عنوان بهترین شریک تجاری ایران یاد می‌شود نیز افت قابل‌توجهی کرده چرا که ایران سهمی تنها ۶درصدی در تجارت خارجی چین دارد. مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در مورد روابط تجاری این دو کشور می‌گوید: « از اعمال تحریم‌های اولیه در سال 91، برداشته شدن آن طی مذاکرات برجام، امضای برجام و زمانی که دوباره آمریکا تحریم‌های ثانویه را اعمال کرد، چین همواره بزرگ‌ترین شریک تجاری ما بوده و همچنان نیز هست. اما اگر نگاهی به صادرات نفتی و غیرنفتی ایران کنید طی 2سال گذشته حجم مبادلات به‌شدت روند کاهشی داشته است. یعنی قدر مطلق روابط ما با چین کاهش پیدا کرده گرچه سهم چین از تجارت خارجی ما تغییر فاحشی نکرده».
بنابر آمار گمرک چین حجم مبادلات تجاری ایران و چین تا پایان 9ماه 2019 در حدود 18میلیارد دلار است. این آمار در سال 2018حدود 32میلیارد دلار بوده است و پیش‌بینی می‌شود این رقم در کل سال 2019رقمی در حدود 25میلیارد دلار باشد. حریری با بیان این آمار می‌افزاید: «ما در این مدت کاهش 30درصدی را در حجم مبادلات داشته‌ایم که همان وزن صادرات نفت و گاز و میعانات است که بخش عمده‌ای از مبادلات ما با دنیا هم هست».
